کتاب قصه برای بزرگسالان نوشتۀ سالتیکوف-شچدرین،

کتاب قصه برای بزرگسالان نوشتۀ سالتیکوف-شچدرین، نویسنده طنزپرداز و نقاد اجتماعی روس، یکی از آثار برجستۀ ادبیات انتقادی قرن نوزدهم روسیه است. این کتاب با ترجمۀ باقر مؤمنی به فارسی منتشر شده و شامل مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه است که در قالبی شبیه به قصه‌های عامیانه، مفاهیم عمیق سیاسی، اجتماعی و اخلاقی را بیان می‌کند. زبان ساده و روایت تمثیلی این داستان‌ها، در پس‌زمینه‌ای از طنز تلخ، به شدت ریشه در واقعیت‌های تلخ جامعه روس دارد.

شچدرین، که خود شاهد فساد، استبداد و عقب‌ماندگی در ساختار اداری و سیاسی روسیه تزاری بود، از قصه به‌عنوان ابزاری برای نقد وضعیت زمانه‌اش بهره می‌برد. در این داستان‌ها، شاهان بی‌کفایت، وزرای فاسد، مردم فریب‌خورده و روشنفکران ناتوان، به شکل نمادین و کنایه‌آمیز به تصویر کشیده می‌شوند. با وجود حال و هوای اسطوره‌ای و کودکانه در ظاهر داستان‌ها، محتوای آن‌ها نه تنها کودکانه نیست، بلکه برای مخاطب بزرگسال و آگاه، حاوی لایه‌هایی از نقد جدی و حتی هشداردهنده است.

نویسنده در قالب‌هایی نظیر افسانه‌ها، قصه‌های پریان، حیوانات سخنگو و پادشاهان خیالی، فساد نهادهای دولتی، بی‌عدالتی اجتماعی، خودکامگی و جهل عمومی را مورد انتقاد قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال، در برخی داستان‌ها پادشاهی وجود دارد که هیچ‌کاری نمی‌کند ولی همچنان مورد ستایش است، یا مردم با وجود ظلم آشکار، همچنان به سرنوشت تسلیم‌اند. این طنز تلخ، تداعی‌گر وضعیت واقعی مردم در برابر قدرت سیاسی آن زمان است.

ترجمۀ باقر مؤمنی، که خود از نویسندگان و روشنفکران سیاسی-اجتماعی ایران بود، با دقت در انتقال فضای داستان‌ها، لحن خاص شچدرین را به خوبی حفظ کرده و باعث شده این اثر برای خوانندۀ فارسی‌زبان نیز قابل درک و تأثیرگذار باشد. نثر ترجمه روان، صمیمی و در عین حال متناسب با فضای انتقادی داستان‌هاست.

قصه برای بزرگسالان تنها مجموعه‌ای از افسانه‌ها نیست، بلکه متنی است برای تامل، بیداری اجتماعی و تأمل در باب قدرت، حقیقت و فریب. این اثر نشان می‌دهد چگونه می‌توان از زبان قصه برای نقد جدی جامعه بهره برد، بی‌آن‌که مستقیم سخن گفت. شچدرین با مهارتی کم‌نظیر، زبان قصه را تبدیل به ابزاری سیاسی کرده است؛ و ترجمۀ مؤمنی این قابلیت را به زبان فارسی منتقل می‌کند.

۲۳۰