کتاب «احزاب سیاسی و گروه‌های ذی‌نفوذ» نوشته دکتر احمد نقیب‌زاده۱

کتاب «احزاب سیاسی و گروه‌های ذی‌نفوذ» نوشته دکتر احمد نقیب‌زاده یکی از منابع معتبر در حوزه علوم سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی و مطالعات قدرت است. این کتاب با زبانی علمی و ساختار تحلیلی به بررسی نقش و جایگاه احزاب سیاسی و گروه‌های نفوذ در نظام‌های سیاسی، به‌ویژه در جوامع در حال توسعه مانند ایران، می‌پردازد.

نویسنده در ابتدا با تعریف دقیق حزب سیاسی آغاز می‌کند. حزب به‌عنوان نهادی که هدف آن کسب و اعمال قدرت از طریق شیوه‌های قانونی و مشارکت در رقابت‌های انتخاباتی است، مورد بررسی قرار می‌گیرد. او به تحلیل تاریخی پیدایش احزاب در غرب می‌پردازد و ارتباط آن‌ها را با روند دولت‌سازی، مدرن‌سازی و مشارکت سیاسی نشان می‌دهد.

در ادامه، انواع احزاب، از جمله احزاب نخبه‌گرا، توده‌ای، ایدئولوژیک، و انتخاباتی معرفی می‌شوند. ساختار درونی احزاب، رابطه آن‌ها با مردم، و نحوه سازماندهی‌شان نیز در این بخش به‌خوبی تحلیل شده است.

بخش مهمی از کتاب به بررسی «نظام‌های حزبی» اختصاص دارد؛ از جمله نظام‌های تک‌حزبی، دوحزبی و چندحزبی. نقیب‌زاده با مقایسه میان این نظام‌ها، به بررسی کارکرد و ناکارآمدی آن‌ها در جوامع مختلف می‌پردازد.

در فصلی دیگر، گروه‌های ذی‌نفوذ مورد توجه قرار می‌گیرند. این گروه‌ها برخلاف احزاب، به‌دنبال کسب قدرت رسمی نیستند، اما در پشت صحنه سیاست‌گذاری و تصمیم‌سازی، نقشی مهم ایفا می‌کنند. گروه‌های فشار مانند نهادهای اقتصادی، اتحادیه‌ها، رسانه‌ها، گروه‌های مذهبی و قومی از جمله مصادیق آن‌ها هستند.

نویسنده در این بخش، تفاوت میان حزب و گروه ذی‌نفوذ را از منظر اهداف، ساختار و روش‌های اعمال قدرت شرح می‌دهد. او همچنین توضیح می‌دهد که در جوامعی که احزاب ضعیف‌اند، گروه‌های ذی‌نفوذ می‌توانند جای آن‌ها را در جهت‌دهی به قدرت سیاسی بگیرند.

از دیگر نکات برجسته کتاب، تحلیل وضعیت احزاب و گروه‌های نفوذ در ایران است. نقیب‌زاده معتقد است که در ایران، احزاب نتوانسته‌اند به نهادهایی مؤثر، ریشه‌دار و مستقل از قدرت تبدیل شوند. در نتیجه، گروه‌های نفوذ و لابی‌های پنهان، بیشتر از احزاب رسمی در روند سیاست‌گذاری مؤثر بوده‌اند.

وی به ضعف ساختاری احزاب ایرانی، نبود فرهنگ تحزب، وابستگی مالی به دولت و نیز شخص‌محوری در آن‌ها اشاره می‌کند. همچنین نمونه‌هایی از تأثیر گروه‌های فشار مانند نهادهای امنیتی، بازار، و نهادهای مذهبی در تاریخ معاصر ایران تحلیل می‌شود.

کتاب همچنین دیدی تطبیقی میان احزاب در جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه ارائه می‌دهد و از نظریات اندیشمندان بزرگی چون لیپست، رابرت میشلز، موریشیو دوورژه و دیگران بهره می‌گیرد.

در نهایت، نقیب‌زاده تأکید می‌کند که دموکراسی بدون تحزب قوی و مسئول‌پذیر، به مشارکت صوری و انحصار قدرت منجر می‌شود. او پیشنهاداتی برای تقویت نهادهای حزبی و کنترل گروه‌های فشار غیرپاسخ‌گو نیز ارائه می‌دهد.

در مجموع، کتاب «احزاب سیاسی و گروه‌های ذی‌نفوذ» اثری تحلیلی و انتقادی درباره فرآیندهای رسمی و غیررسمی قدرت در سیاست است که برای دانشجویان علوم سیاسی، جامعه‌شناسی و علاقه‌مندان به سیاست ایران، منبعی مفید و راهگشاست.

150