کتاب «فرهنگ رشیدی در لغت و استعارات زبان فارسی» تألیف ملا عبدالرشید تتوی

کتاب «فرهنگ رشیدی در لغت و استعارات زبان فارسی» تألیف ملا عبدالرشید تتوی، یکی از مهم‌ترین فرهنگ‌های لغت دورهٔ صفوی است که از نظر تاریخی، ادبی و زبان‌شناختی جایگاه ویژه‌ای دارد. مؤلف، ملا عبدالرشید تتوی، از علمای قرن یازدهم هجری و اهل شهر تته در سند (پاکستان امروزی) بوده که به زبان و ادب فارسی عشق و تسلط فراوان داشته است. این فرهنگ با هدف گردآوری لغات، ترکیبات، اصطلاحات و استعارات رایج در زبان فارسی تألیف شده و از آن‌جا که نویسنده در محیطی دور از ایران می‌زیسته، ارزش اثر دوچندان است؛ زیرا نشان می‌دهد که فارسی در خارج از مرزهای ایران نیز تا چه حد نفوذ و کاربرد داشته است.

کتاب شامل هزاران مدخل لغوی است که در آن، واژه‌ها همراه با معانی، کاربردها و گاهی نمونه‌هایی از اشعار شاعران بزرگ فارسی‌زبان توضیح داده شده‌اند. یکی از ویژگی‌های مهم این فرهنگ، توجه خاص به استعاره‌ها و کنایات است؛ به این معنا که صرفاً به معنای تحت‌اللفظی واژه بسنده نمی‌کند، بلکه کاربردهای مجازی و ادبی آن را نیز بیان می‌کند. همین رویکرد سبب شده که اثر نه تنها یک فرهنگ لغت، بلکه یک منبع ارزشمند برای مطالعهٔ بلاغت، صنایع ادبی و سبک‌شناسی متون کهن باشد.

اکبر بهداروند در تصحیح این کتاب، با دقت فراوان نسخه‌های خطی مختلف را مقابله کرده و متن را بر اساس صحیح‌ترین روایت سامان داده است. مقدمهٔ مفصل او نیز شامل توضیحاتی دربارهٔ زندگی و زمانهٔ ملا عبدالرشید، ویژگی‌های زبان فارسی در شبه‌قاره، تاریخچهٔ فرهنگ‌نویسی فارسی و جایگاه این اثر در میان فرهنگ‌های هم‌عصر است. همچنین، بهداروند در پاورقی‌ها توضیحات لازم دربارهٔ برخی لغات مهجور، ارجاعات تاریخی و منابع احتمالی مؤلف را ارائه کرده است.

فرهنگ رشیدی علاوه بر لغات فارسی، گاهی به توضیح ریشهٔ عربی یا ترکی آن‌ها نیز می‌پردازد و در مواردی معادل هندی یا سندی آن‌ها را ذکر می‌کند که این امر نشانگر محیط چندزبانهٔ زندگی مؤلف است. این کتاب از لحاظ ثبت شکل‌های کهن و گویشی کلمات نیز اهمیت دارد و بسیاری از واژگانی که امروز کمتر به کار می‌روند، در آن حفظ شده‌اند.

چاپ حاضر با تصحیح بهداروند، متنی روان، املایی یکدست و ساختاری منظم دارد که استفادهٔ پژوهشگران، دانشجویان ادبیات فارسی، زبان‌شناسان و علاقه‌مندان به متون کهن را آسان‌تر کرده است. این اثر نه تنها یک فرهنگ لغت است، بلکه پنجره‌ای به فضای فکری، ادبی و زبانی جهان فارسی‌زبان در قرن یازدهم هجری می‌گشاید و نشان می‌دهد چگونه زبان فارسی در سرزمین‌های دور، همچنان با غنای ادبی و بیانی حفظ و گسترش می‌یافته است.

اگر بخواهیم خلاصه کنیم، «فرهنگ رشیدی» سندی است از شکوه زبان فارسی در جغرافیایی گسترده، گنجینه‌ای از لغات و استعارات ادبی، و نمونه‌ای کم‌نظیر از سنت فرهنگ‌نویسی که با تصحیح دقیق اکبر بهداروند، امروز در اختیار نسل معاصر قرار گرفته است.

1131
5 جلدی