کتاب «رقص با خنجر» نوشتهٔ احمد ناظرزاده کرمانی

کتاب «رقص با خنجر» نوشتهٔ احمد ناظرزاده کرمانی یکی از نمونه‌های شاخص داستان‌نویسی پلیسی و روانشناختی در ادبیات معاصر ایران است که در دهۀ ۱۳۳۰ شمسی منتشر شد. این داستان کوتاه بلند، روایتی پرتنش، فشرده و در عین حال نمادین از مواجهۀ انسان با قدرت، ترس و مقاومت را به تصویر می‌کشد.

داستان در فضایی محدود، بیشتر در یک اتاق بازجویی می‌گذرد؛ جایی که یک زندانی ناشناس و مرموز، زیر دست بازجویی حرفه‌ای و کارکشته قرار گرفته است. این زندانی، در برابر شکنجه‌های شدید و تهدیدهای مرگبار، نه تنها لب به اعتراف نمی‌گشاید بلکه با سکوت و نگاه‌های معنادار، شکنجه‌گر را بیشتر درگیر خود می‌سازد. بازجو که تجربه‌ای طولانی در اقرارگیری از متهمان دارد، این‌بار با موجودی مواجه شده که گویی از جنس انسان‌های معمولی نیست؛ مقاوم، خونسرد و بی‌هراس از مرگ.

نثر ناظرزاده کرمانی در این اثر، ساده اما تصویری است؛ با توصیف‌های قوی از چهره‌ها، صداها، سکوت‌ها و حتی فضای روانی صحنه. او موفق می‌شود فضای تاریک، مبهم و پرتنش داستان را طوری خلق کند که خواننده از ابتدا تا پایان درگیر تعلیق باقی بماند. داستان کم‌حجم است، اما بار معنایی و فلسفی آن سنگین و عمیق است.

از دل روایت، چند مضمون اصلی بیرون می‌آید: نخست، تقابل قدرت و وجدان؛ دوم، سکوت به‌مثابۀ اعتراض؛ و سوم، افسانه‌سازی از مقاومت انسان در برابر سیستم سرکوبگر. بازجو از سرنوشت زندانی بیم دارد، چرا که اگر زندانی زیر شکنجه بمیرد، بدون افشای حقیقت، «افسانه» خواهد شد. این دغدغهٔ اخلاقی در کنار ترس حرفه‌ای، داستان را از یک روایت صرفاً پلیسی فراتر می‌برد و وارد قلمرو فلسفه و روانشناسی می‌کند.

عنوان «رقص با خنجر» نیز استعاره‌ای از همین وضعیت بحرانی است: رقصی مرگبار میان شکنجه‌گر و شکنجه‌شونده، میان قدرت و مقاومت، میان بدن و روح. خواننده در پایان داستان با پرسش‌هایی دربارۀ حقیقت، وجدان، پایداری و انسانیت روبه‌رو می‌شود، بدون آنکه پاسخی صریح دریافت کند.

این اثر کوتاه اما تأثیرگذار، گواهی است بر توانایی احمد ناظرزاده کرمانی در ساختن فضاهای داستانی پرکشش، خلق شخصیت‌های به‌یادماندنی و طرح مسائلی پیچیده در قالبی ساده و خواندنی. «رقص با خنجر» بی‌شک یکی از آثار ماندگار ادبیات داستانی ایران است که هنوز هم پس از دهه‌ها خواندنی و قابل تأمل است.

96