کتاب «رستم صولتان» نوشته‌ی ایرج پزشک‌زاد

کتاب «رستم صولتان» نوشته‌ی ایرج پزشک‌زاد، اثری طنزآمیز، هوشمندانه و نقادانه است که مانند دیگر آثار این نویسنده، با زبانی روان، صمیمی و آکنده از طنز اجتماعی و سیاسی نگاشته شده است. این اثر در ادامه‌ی سنت طنزنویسی پزشک‌زاد، مانند «دایی جان ناپلئون»، به بررسی ساختارهای معیوب اجتماعی، باورهای پوسیده، و ناهنجاری‌های فرهنگی می‌پردازد. شخصیت اصلی این داستان، «رستم صولتان»، فردی از طبقه‌ی متوسط یا پایین جامعه است که به واسطه‌ی شرایط تاریخی، سیاسی و اجتماعی خاص، به نماد مردمی تبدیل می‌شود که گرفتار جهل، خرافات، تعصبات بی‌پایه و بردگی ذهنی شده‌اند.

پزشک‌زاد با خلق کاراکتر «رستم صولتان» سعی دارد مخاطب را با واقعیت‌های تلخ اما خنده‌دار جامعه‌ی ایرانی، مخصوصاً در دوران پهلوی، آشنا کند. زبان داستان ساده، شیرین و گاه عامیانه است؛ اما در پس آن نقدی جدی بر ساختار قدرت، فرهنگ توده و سیاست‌زدگی نهفته است. نویسنده در لایه‌های زیرین روایت، به نوعی نقد روشنفکری هم می‌پردازد؛ روشنفکرانی که گاه به جای روشنگری، در دام شعار و توهم افتاده‌اند.

در این رمان، نوعی هجوِ «قهرمان‌پروری» و «رستم‌سازی» از شخصیت‌های معمولی دیده می‌شود که به شکلی طعنه‌آمیز، سنت‌های کهن را به چالش می‌کشد. شخصیت رستم صولتان ترکیبی از نادانی، اعتمادبه‌نفس کاذب، خودبزرگ‌بینی و باور به افسانه‌های تاریخی است. پزشک‌زاد با بهره‌گیری از طنز تلخ و دیالوگ‌های تند و تیز، موفق می‌شود بستری برای نقد اجتماعی فراهم کند.

از دیگر ویژگی‌های اثر، پرداخت قوی به تیپ‌های اجتماعی و فضاسازی‌های شهری آن دوره است که به‌خوبی فضای فرهنگی و سیاسی جامعه‌ی سنتی و گذار به مدرنیته را نشان می‌دهد. داستان‌گویی روان، شخصیت‌پردازی دقیق و لحن گزنده اما صادقانه، باعث شده این کتاب نه فقط اثری سرگرم‌کننده بلکه تحلیلی عمیق از جامعه‌ی ایرانی در دوره‌ای خاص باشد.

در نهایت، «رستم صولتان» همچون دیگر آثار پزشک‌زاد، تلاش دارد خواننده را بخنداند، اما در همان حال او را به فکر فرو برد؛ درباره‌ی چرایی عقب‌ماندگی، ریشه‌های خرافه‌پرستی، بی‌سوادی اجتماعی و دلبستگی به اسطوره‌هایی که دیگر کاربردی ندارند. این کتاب برای دوستداران ادبیات طنز اجتماعی ایران، اثری خواندنی و ارزشمند است.