کتاب «وصف ایران و مناطق آن در برخی از نقشه‌های دوره اسلامی» به کوشش امیرهوشنگ انوری
کتاب «وصف ایران و مناطق آن در برخی از نقشه‌های دوره اسلامی» اثری ارزشمند در حوزه تاریخ‌نگاری جغرافیایی و ایران‌شناسی است که به گردآوری، معرفی و توصیف نقشه‌های کهن مربوط به ایران در دوران اسلامی اختصاص دارد. این اثر به کوشش امیرهوشنگ انوری فراهم آمده و در بخش تطبیق نقشه‌ها فاطمه فریدی مجید همکاری داشته است. کتاب در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات ایران‌شناسی منتشر شده و به سرعت جایگاه ویژه‌ای در میان منابع مربوط به جغرافیای تاریخی ایران یافت.
در این کتاب، مجموعه‌ای از نقشه‌های قدیمی که در منابع جغرافیایی اسلامی ترسیم شده‌اند، گردآوری و تحلیل شده است. این نقشه‌ها که عموماً در متون جغرافیایی قرون میانه مانند آثار اصطخری، ابن حوقل، مقدسی و دیگران آمده‌اند، نمایی کلی از سرزمین ایران و مناطق پیرامونی آن ارائه می‌دهند. نویسنده در کنار معرفی هر نقشه، به توصیف ویژگی‌های جغرافیایی، تقسیمات سیاسی و شهرهای مهم آن دوره پرداخته است.
یکی از جنبه‌های برجستۀ این کتاب، تأکید بر جایگاه ایران در نقشه‌های اسلامی است. نقشه‌های مزبور نه تنها مرزهای سرزمینی ایران را نشان می‌دهند، بلکه بازتاب‌دهندۀ اهمیت فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ایران در تمدن اسلامی هستند. به همین دلیل، مطالعه آن‌ها می‌تواند دیدگاه‌های جغرافی‌دانان مسلمان دربارۀ ایران را روشن کند.
امیرهوشنگ انوری در این اثر، علاوه بر معرفی نقشه‌ها، به تحلیل و بررسی تطبیقی آن‌ها نیز پرداخته است. تطبیق نقشه‌ها با واقعیات جغرافیایی امروزین توسط فاطمه فریدی مجید انجام شده و این بخش به درک بهتر خواننده کمک می‌کند تا بتواند نقشه‌های قرون گذشته را با جغرافیای معاصر ایران و مرزهای فعلی کشور مقایسه کند. این رویکرد سبب شده است کتاب از جنبه علمی و آموزشی نیز بسیار سودمند باشد.
این کتاب نه تنها برای متخصصان تاریخ جغرافیا و محققان ایران‌شناس، بلکه برای دانشجویان رشته‌های تاریخ، جغرافیا و هنر اسلامی نیز مرجعی مفید است. نقشه‌های قدیمی علاوه بر ارزش علمی، واجد جنبه‌های هنری و زیبایی‌شناسی‌اند و مطالعه آن‌ها می‌تواند به درک هنر ترسیم نقشه در تمدن اسلامی نیز کمک کند.
انتشار این کتاب در انتشارات «ایران‌شناسی» خود گواه اهمیت آن است، زیرا این ناشر در معرفی و چاپ آثار مربوط به فرهنگ و تاریخ ایران شهرت دارد. کتاب با چاپی نفیس و همراه با تصاویر رنگی از نقشه‌ها ارائه شده و این امر بر جذابیت و کارایی آن برای پژوهشگران افزوده است.
به طور کلی، کتاب «وصف ایران و مناطق آن در برخی از نقشه‌های دوره اسلامی» را می‌توان مجموعه‌ای کم‌نظیر دانست که تصویری تاریخی از جایگاه ایران در ذهن جغرافی‌دانان مسلمان ارائه می‌دهد. این اثر نشان می‌دهد که چگونه سرزمین ایران در متون و نقشه‌های جغرافیایی اسلامی همواره به عنوان یکی از کانون‌های مهم سیاسی و فرهنگی جهان اسلام ترسیم شده است.
اهمیت دیگر این کتاب در آن است که خواننده را با سیر تحول ترسیم نقشه‌ها در جهان اسلام آشنا می‌سازد. از نقشه‌های ابتدایی و نمادین گرفته تا ترسیم‌های دقیق‌تر، همه در کنار هم قرار داده شده‌اند تا روندی تاریخی از تحول دانش جغرافیا در جهان اسلام و نقش ایران در آن نشان داده شود.
در مجموع، این کتاب اثری است که میان تاریخ، جغرافیا، ایران‌شناسی و هنر پیوند برقرار می‌کند. پژوهشگران و علاقه‌مندان می‌توانند با مطالعه آن، نه تنها با نقشه‌های قدیمی ایران آشنا شوند، بلکه دریابند که چگونه ایران در نگاه جغرافی‌دانان اسلامی جایگاهی ویژه داشته است. این اثر، همچنان منبعی معتبر و ارزشمند برای شناخت بهتر هویت تاریخی و جغرافیایی ایران به شمار می‌رود.
محصولات پیشنهادی
