کتاب «سفرنامه ایران و ورارود» نوشتهٔ اُبَّا کاگه‑آکی (با نام قلمی «کاڪوؤ») ترجمهٔ هاشم رجب‌زاده و کینجی ئه‌ئورا،

کتاب «سفرنامه ایران و ورارود»
نوشتهٔ اُبَّا کاگه‑آکی (با نام قلمی «کاڪوؤ»)
ترجمهٔ هاشم رجب‌زاده و کینجی ئه‌ئورا،

این کتاب در حقیقت گزارشی است جذاب و خواندنی از سفر نویسنده ژاپنی به بخش‌هایی از آسیای میانه و ایران در آغاز قرن بیستم، زمانی که سرزمین ایران برای بسیاری از ژاپنی‌ها و اروپایی‌ها همچنان ناشناخته بود.
در این سفرنامه، نویسنده با دیدی کنجکاو و تحقیقی وارد ایران می‌شود و ضمن ثبت وقایع روزمره و مناظر طبیعی، تأملاتی در مورد جامعه، فرهنگ، آداب‌ورسوم و تاریخ این سرزمین به دست می‌دهد. او از مسیر شمالیِ ورود به ایران آغاز می‌کند، از ماوراءالنّهر می‌گذرد، سپس وارد ایران شده و به سرزمین «ورارود» ـ ناحیه‌ای در شمال شرقی ایران یا مرزهای آنچه امروز ترکمنستان/ایران است ـ می‌رسد. در سراسر گزارش، توصیف مسیر، مذاکره با بومیان، مشاهدهٔ فرهنگ محلی، پیاده‌روی در جاده‌ها، مواجهه با مناظر گوناگون (کوه، دشت، رودخانه، بیابان) دیده می‌شود.
نویسنده در بیان خود کوشیده است که نه صرفاً نقش گردشگر را داشته باشد، بلکه با نگاهی تحلیل‌گر شناخت جدیدی از ایران به دست دهد: او در بسیاری از بخش‌ها به وضعیت اجتماعی، حکومت و روابط ایران با قدرت‌های خارجی اشاره می‌کند، و نیز تأملاتی دارد دربارهٔ تفاوت میان فرهنگ ژاپنی و فرهنگ ایرانی، و این‌که چگونه ایرانیان در شرایط محیطی و تاریخی متفاوت، راهی برای زیستن یافته‌اند.
یکی از جالب‌ترین بخش‌ها، شرح ورود به «ورارود» و مناطق پیرامون رودخانهٔ اترک یا مرز شمالی ایران است؛ این بخش دارای موقعیتی خاص است چراکه شرایط زیستی، اقلیمی و فرهنگی کاملاً متفاوت با تهران یا شهرهای مرکزی ایران دارد. او با دقت به رصد مردم، زندگی روستایی، بومیان ترکمن یا ساکنان مرزی می‌پردازد، از شیوهٔ زندگی، لباس، مهمان‌نوازی، گفتگوها، بازارهای محلی، و راه‌هایی که مردم این منطقه طی می‌کنند. نکتهٔ مهم دیگر، احساس نویسنده از این مرزبه‌مرز عبور است — حس عبور از دنیایی به دنیایی دیگر، از فضای اروپایی/ژاپنی به فضای ایران مرزی، که برای او نمادی از مواجهه با «دیگری» است.
در متن ترجمه‌ی فارسی، مترجمان سعی کرده‌اند روح گزارش را زنده کنند: زبان نسبتاً سلیس و روان است، اصطلاحات بومی ایران، روستاها، کوه‌ها و دشت‌ها با حسی زنده بیان شده‌اند، به طوری که خواننده احساس می‌کند در کنار نویسنده حرکت می‌کند، مسیر را می‌پیماید، با مردم محلی گفتگو می‌کند و فرهنگ و طبیعت ایران را تجربه می‌کند.
از منظر تاریخی، سفرنامه در زمانی نگارش یافته که ایران از لحاظ سیاسی و اجتماعی در حال گذار بوده است؛ نویسنده به وضوح نشانه‌هایی از این تغییر را می‌بیند: شهرها و جاده‌ها در حال توسعه، ارتباطات خارجی در حال افزایش، تأثیر قدرت‌های قدرتمند خارجی و در عین حال حفظ نیروهای محلی و سنت‌های دیرین. این تقاطعِ سنت و مدرنیته یکی از محورهای مهم گزارش اوست.
همچنین، نویسنده به تفاوت میان شهر و روستا توجه دارد: او در تهران یا شهرهای بزرگ‌تر زندگی شهری را می‌بیند—کوچه‌ها، بازارها، مساجد، مهمان‌پذیرها—و سپس در مناطق دورتر، زندگی ساده‌تر اما پرتاب‌آور و با ویژگی‌های خاص بومی را مشاهده می‌کند. این تفاوت‌ها، از منظر او، نشان‌دهندهٔ تنوع عظیم ایران است: کشورِ روستاها، کوه‌ها، صحراها، مردمانی با زبان‌ها و آداب متنوع.
یکی دیگر از وجوه جذّاب این اثر، وصف مناظر طبیعی است: نویسنده از منظره‌های خشک یا نیم‌خشک شمال ایران، از مسیرهای پرپیچ‌وخم، از رودخانه‌ها، جنگل‌های کم، و بیابان‌های مرزی می‌نویسد. او همچنین به چالش‌های سفر در آن زمان — مسیرهای دشوار، رفت‌وآمد کند، مهمان‌پذیری محلی متفاوت، خطرها و دشواری‌های محیطی — اشاره می‌کند. اینها همه به حسّ «سفر در زمان دیگر» می‌افزایند و خواننده را به زمانی می‌برند که سفر به این مناطق نه تفریحِ راحت بلکه ماجراجوییِ واقعی بود.
از نظر فرهنگی نیز، بخشی از گزارش دربارهٔ مهمان‌نوازی ایرانیان است: نویسنده در چندین موقعیت از استقبال مردم محلی، از چای‌خانه‌ها، بازارها، گفتگو با رانندگان محلی یا رهگذران مرزی می‌نویسد و این نکته برای او از اهمیت ویژه برخوردار بوده است چرا که به عنوان یک خارجی، رابطهٔ خود با میزبان‌ها و واکنش آنها را ارزیابی می‌کند. او می‌نویسد که با وجود تفاوت‌های زبانی و فرهنگی، بسیاری از ایرانیان با گرمی برخورد کرده‌اند و این تجربه برای او درس‌هایی داشته است دربارهٔ هم‌زیستی، تفاوت و شباهت انسان‌ها.
از سوی دیگر، مترجمان فارسی (هاشم رجب‌زاده و کینجی ئه‌ئورا) با مقدمه و توضیحاتی همراه شده‌اند که به خواننده ایرانی کمک می‌کنند تا زمینهٔ زمانی، اجتماعی و فرهنگی آن سفر را درک کند. این ترجمه فرصتی فراهم می‌آورد تا یک سفرنامه ژاپنیِ قرن بیستم به ایران را از زبان فارسی بخوانیم و دریچه‌ای نو به تجربهٔ ایران آن زمان بگشاییم.
در نهایت، این کتاب فراتر از یک گزارش «دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها» است: دعوتی است به تأمل، به مشاهدهٔ تفاوت‌ها و اشتراک‌ها، به ورود به سرزمینی که برای بسیاری دور بود اما سرشار از زندگی، تنوع، تاریخ و فرهنگ. خواندن این سفرنامه می‌تواند افق دید ما را نسبت به ایران آن دوره و نسبت به معنای سفر و مواجهه با دیگری بگسترد.

۱۶۷