کتاب «دودمان پهلوی: جریان ملی شدن صنعت نفت در ایران، تاریخ و شرح حال خاندان سلطنتی» اثر جعفر شاهید

کتاب «دودمان پهلوی: جریان ملی شدن صنعت نفت در ایران، تاریخ و شرح حال خاندان سلطنتی» اثر جعفر شاهید یکی از مهم‌ترین نوشته‌هایی است که به‌طور هم‌زمان به روایت تاریخی سلطنت پهلوی و تحولات سیاسی-اقتصادی ایران در نیمه اول قرن بیستم، به‌ویژه ماجرای ملی شدن صنعت نفت، می‌پردازد. این کتاب تلفیقی از تاریخ‌نگاری، تحلیل سیاسی و زندگی‌نامه‌نویسی است و تصویری کلی اما پرجزئیات از دوران پهلوی، از آغاز سلطنت رضاشاه تا پایان حکومت محمدرضا شاه ارائه می‌دهد.

در فصل‌های ابتدایی، نویسنده با نگاهی منظم و مستند، به چگونگی ظهور رضاخان، نقش او در سقوط قاجار، و اقدامات وی در راستای نوسازی و تمرکز قدرت می‌پردازد. در این بخش، تحولاتی مانند تأسیس ارتش مدرن، اصلاحات قضایی، احداث راه‌آهن سراسری، مبارزه با قبایل و تمرکزگرایی بررسی می‌شوند.

با انتقال قدرت به محمدرضا پهلوی، تمرکز کتاب به‌سمت بحران‌های سیاسی – از جمله اشغال ایران توسط متفقین، برکناری رضاشاه، و ورود ایران به جنگ سرد – سوق پیدا می‌کند. یکی از محورهای اصلی کتاب، ماجرای ملی شدن صنعت نفت ایران در سال ۱۳۲۹ و نقش محمد مصدق است.

جعفر شاهید با روایتی دقیق، به شرح کشمکش‌های داخلی میان شاه، مصدق، دربار، ارتش و روحانیون می‌پردازد. از دید نویسنده، ملی شدن نفت حرکتی ضروری و ملی بود، اما تعارض منافع و نبود انسجام در رهبری سیاسی، آن را به شکست کشاند. نقش انگلستان و آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نیز به تفصیل بررسی شده، و شاه به‌عنوان پادشاهی بازگردانده‌شده توسط بیگانگان تصویر شده، که بعدها با تکیه بر درآمد نفت و سرکوب مخالفان، به قدرت استبدادی‌تری رسید.

بخش‌هایی از کتاب به ساختار خانواده پهلوی اختصاص دارد: معرفی شخصیت‌هایی چون رضاشاه، محمدرضا شاه، اشرف پهلوی، فرح دیبا، شمس پهلوی و ولیعهد رضا. نویسنده تلاش کرده ویژگی‌های شخصیتی، دیدگاه‌های سیاسی، روابط خانوادگی و نقش اجتماعی-فرهنگی آنان را بازگو کند.

لحن جعفر شاهید در این کتاب تحلیلی، متعادل و مستند است. او نه مدافع مطلق سلطنت پهلوی است و نه منتقد صرف؛ بلکه سعی دارد از طریق بررسی اسناد، گفت‌وگوها و گزارش‌های تاریخی، تصویری واقع‌گرایانه ارائه دهد. او نقدهایی نسبت به استبداد، فساد دربار و سرکوب سیاسی دارد، اما همزمان برخی خدمات عمرانی و اصلاحی آن دوران را نیز نادیده نمی‌گیرد.

در مجموع، «دودمان پهلوی» کتابی است جامع و آموزنده برای خوانندگانی که می‌خواهند هم با فرآیند ملی شدن صنعت نفت آشنا شوند و هم تاریخ سیاسی-اجتماعی سلطنت پهلوی را از منظر یک نویسنده ایرانی مستقل مطالعه کنند.

517