کتاب «تغییرات بنیادی جامعه ایران در دورۀ رضاشاه و مقایسه آن با عصر قاجار» از فریدون فرهی

کتاب «تغییرات بنیادی جامعه ایران در دورۀ رضاشاه و مقایسه آن با عصر قاجار» به بررسی تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در گذار از دوره قاجار به دوره پهلوی اول می‌پردازد. در این اثر، نویسنده سعی کرده است تفاوت‌های ساختاری دو دوره را در زمینه‌های مختلف تحلیل کند و نشان دهد که چگونه سیاست‌های رضاشاه تغییراتی بنیادین در جامعه ایران ایجاد کرد.

در دوره قاجار، ساختار قدرت بیشتر بر پایه ایلات، قبایل و نفوذ نهادهای سنتی مانند روحانیت و زمین‌داران بزرگ بنا شده بود. دولت مرکزی ضعیف بود و کنترل چندانی بر مناطق مختلف کشور نداشت. در این فضا، روابط سنتی، اقتصاد کشاورزی و فرهنگ مذهبی محور اصلی جامعه را تشکیل می‌دادند. اما با به قدرت رسیدن رضاشاه، تلاش‌هایی نظام‌مند برای تمرکز قدرت و ایجاد دولت مدرن آغاز شد.

یکی از مهم‌ترین تغییرات دوره رضاشاه، تقویت ساختار بوروکراتیک دولت بود. ایجاد نهادهای اداری، ارتش مدرن، دادگستری سکولار و نظام آموزشی جدید از جمله اقداماتی بودند که دولت را از نفوذ نهادهای سنتی جدا ساختند. این تحولات با الگوبرداری از مدل‌های غربی صورت گرفت و نقش مهمی در تغییر چهره اجتماعی ایران ایفا کردند.

رضاشاه همچنین با اجرای سیاست‌های نوسازی، به اصلاحات ارضی محدود، توسعه زیرساخت‌ها مانند راه‌آهن و جاده‌سازی و تقویت صنایع نوپا دست زد. در نتیجه این اقدامات، مهاجرت از روستا به شهر افزایش یافت و ساختار طبقاتی جدیدی در جامعه شکل گرفت. طبقه متوسط جدید، شامل کارمندان، معلمان، و نظامیان، به‌تدریج جایگاه بیشتری یافتند و نظم سنتی به چالش کشیده شد.

در مقابل، دوره قاجار با ساختار ایلیاتی و اقتصادی سنتی‌تر شناخته می‌شود. در آن دوران، وابستگی شدید به درآمدهای کشاورزی، نبود زیرسا

618