کتاب القاب رجال دورۀ قاجاریه تألیف کریم سلیمانی،

کتاب القاب رجال دورۀ قاجاریه
تألیف کریم سلیمانی،

کتاب القاب رجال دورۀ قاجاریه یکی از مهم‌ترین منابع برای شناخت ساختار قدرت، مناسبات اجتماعی و شیوه‌ نام‌گذاری مقام‌ها و اشخاص در دوران قاجار است. کریم سلیمانی در این اثر با بهره‌گیری از اسناد آرشیوی، متون تاریخی، فرمان‌ها، تذکره‌ها و منابع کارگزاران دولت قاجار، مجموعه‌ای منظم از القاب و عناوینی را که رجال این دوره داشته‌اند گردآوری و تحلیل کرده است. در دورهٔ قاجار، لقب تنها یک عنوان تشریفاتی نبود، بلکه جایگاه فرد در ساختار سیاسی، نزدیکی او به دربار، میزان نفوذ اجتماعی و حتی حوزهٔ وظایف او را نشان می‌داد. سلیمانی با توجه به این اهمیت، تلاش کرده است مسیر شکل‌گیری عناوین و پیوند آن‌ها با حوزه‌های قدرت، سیاست و فرهنگ را روشن کند. کتاب توضیح می‌دهد که چگونه القاب از دربار پادشاه تا حکام ولایات و شخصیت‌های نظامی و دیوانی گسترش می‌یافت و هر لقب حامل معنایی از جایگاه اجتماعی و سیاسی فرد بود. نویسنده تفاوت میان لقب‌های اعطایی از سوی شاه، لقب‌هایی که بر اثر خدمت یا عملکرد کسب می‌شد و عنوان‌هایی که ریشه در سنت‌ها و ساختارهای پیشا‌قاجاری داشتند را نشان می‌دهد. اثر همچنین روند دگرگونی برخی عناوین را در طول بیش از یک قرن حکومت قاجار بررسی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه تغییرات سیاسی، اصلاحات اداری و تعامل با دولت‌های خارجی بر شیوهٔ عنوان‌بخشی اثر گذاشته است. یکی از جنبه‌های ارزشمند کتاب، توضیح ریشهٔ زبانی بسیاری از القاب و معنی دقیق آن‌ها در زمینهٔ تاریخی است که جلوی برداشت‌های نادرست را می‌گیرد. نویسنده بسیاری از ابهامات دربارهٔ برخی عنوان‌ها را با رجوع به اسناد معتبر روشن می‌کند. نشر نی این کتاب را با ویرایشی دقیق و ساختاری منظم منتشر کرده و متن به گونه‌ای تنظیم شده که برای پژوهشگران تاریخ قاجار، دانشجویان تاریخ اجتماعی ایران، علاقه‌مندان به فرهنگ سیاسی ایران و حتی خوانندگان عمومی قابل استفاده و قابل فهم باشد. کتاب علاوه بر ارزش پژوهشی، تصویر روشنی از مناسبات قدرت و فرهنگ اداری ایران در دوره‌ای ارائه می‌دهد که عناوین و القاب یکی از مهم‌ترین ابزارهای تعریف هویت سیاسی بودند. مطالعهٔ این اثر نشان می‌دهد که لقب‌ها چگونه منعکس‌کنندهٔ روابط شخصی، رقابت‌های درباری و سازوکارهای مدیریت حکومتی بودند. کریم سلیمانی با رویکردی انتقادی اما مبتنی بر داده‌های دقیق، نشان می‌دهد که چرا شناخت القاب قاجاری برای فهم بهتر تاریخ ایران در این دوران ضروری است و چگونه این عنوان‌ها به بخشی از ساختار اجتماعی و ذهنیت عمومی تبدیل شده بودند. این کتاب در مجموع اثری مرجع و قابل اتکا است و جایگاه ویژه‌ای در مطالعات مربوط به ایران دورۀ قاجار دارد.

۲۵۸