کتاب از بیستون تا زردکوه بختیاری اثر ایزابلا بیشوپ ترجمه مهراب امیری

کتاب از بیستون تا زردکوه بختیاری
اثر ایزابلا بیشوپ
ترجمه مهراب امیری

کتاب از بیستون تا زردکوه بختیاری روایت سفرنامه‌­ای است که هم‌زمان تاریخ و مردم‌شناسی را در دل خود دارد. نویسنده، در این اثر، گذری کرده از منطقه‌های غرب و مرکز ایران، به‌ویژه منطقه بختیاری، و با دقت می‌کوشد وضعیت جغرافیایی، زندگی روزمره، مناسبات ایلی و ارتباط مردم با حکومت مرکزی را ترسیم کند.

در این سفرنامه، ایزابلا بیشوپ موانع و دشواری‌های مسیرها، دیدار با افراد محلی، تعامل با خوانین و مردم ساده و گوناگونی‌های فرهنگی را ثبت می‌کند. او تلاش دارد سرگذشت مردم مناطق دوردست را به خواننده نزدیک کند، تصویری زنده از سکونت در کوهستان‌ها، عبور از گذرگاه‌های صعب‌العبور و مواجهه با دشواری‌های طبیعی ارائه دهد.

یکی از محورهای اصلی کتاب، وضعیت قوم بختیاری در دوره‌هایی است که قدرت مرکزی در ایران تغییر می‌کند. بیشوپ شرح می‌دهد چگونه بختیاری‌ها با ساختار ایلی قوی و پایبندی به سنت‌ها، توانسته‌اند در مقابل فشارهای حکومت مرکزی مقاومت کنند یا در تعامل با آن زندگی کنند. در این مسیر، نقش جغرافیا (کوه‌ها، دره‌ها، دشواری مسیرها) در حفظ استقلال نسبی این اقوام برجسته می‌شود.

ترجمه مهراب امیری زنده و روان است؛ او در پیشگفتار و هنگام ارائه توضیحات میان متنی، تلاش کرده تا خواننده فارسی‌زبان بتواند همراه با نویسنده حرکت کند. فصول کتاب معمولاً به گسستی طبیعی از یک منطقه به منطقه دیگر تقسیم شده‌اند: از کرمانشاه به تهران، سپس به اصفهان و جلفا، سپس ورود به حوزه بختیاری، بررسی ساختار ایلی و در نهایت پیمایش درون قلمرو بختیاری تا مناطق خرم‌آباد و زاگرس.

در یکی از بخش‌ها، کتاب دربارهٔ وقایع تاریخی مرتبط با نادر شاه اشاره دارد؛ اینکه بختیاری‌ها چگونه در مقطعی وارد درگیری‌های بزرگ‌تر زمانه شدند، چگونه در لشکرکشی‌های او نقش گرفتند و چگونه پس از آن تعاملشان با قدرت مرکزی شکل گرفت. این بخش تاریخی افزودۀ مهمی بر ارزش مستند کتاب است، چون نشان می‌دهد که روایت محلی چگونه با جریان تاریخ کلان ایران در هم آمیخته.

اما کتاب تنها تاریخ نیست؛ یکی از نقاط قوت آن، ثبت مشاهدات مردم‌شناسانه است: توصیف پوشاک مردم، زبان گفتار، آداب و رسوم محلی، مناسبات طوایف و تقسیم‌بندی‌های اجتماعی. نویسنده گه‌گاه مکث می‌کند بر تفاوت میان طوایف، رابطه بین خوانین و رعایا، و نفوذ روحیه قومیتی در تصمیمات محلی.

از طرفی، چون نویسنده خارجی است، گاهی نقاطی هست که بار توضیح درونی ندارد یا برداشت‌های او ممکن است متاثر از نگاه خارجی باشد؛ مثلاً در فهم معنای قدرت محلی و میزان استقلال طوایف در نسبت با دولت مرکزی، یا در تبیین بعضی رفتارها بر اساس معیارهای فرهنگی غربی.

کتاب در مجموع فرصتی برای دیدن ایران دور از مرکز و لمس فضای جغرافیایی سخت و مردمانی پرتلاش فراهم می‌آورد. برای خواننده‌ای که علاقه‌مند به تاریخ محلی، مطالعات قوم‌شناسی و سفرنامه است، این اثر هم سرگرم‌کننده است و هم آموزنده.
با این وجود، اگر هدف گرفتن یک نگاه کاملاً انتقادی باشد، باید این کتاب را همراه سایر منابع تاریخی محلی و اسناد بختیاری مطالعه کرد، چرا که هر سفرنامه‌ای حتی مستند، بازتاب دیدگاه نویسنده است.
در پایان، از بیستون تا زردکوه بختیاری چیزی بیشتر از یک سفرنامه است: پلی میان فرهنگ محلی و تاریخ ملی، تصویری از مقاومت محلی و نمادی از ارتباط دشوار میان قوم و دولت.

۲۴۶