مجموعه سه سفرنامه، رابی بنیامین تطیلی، آنتونیو تنررو، میکله ممبره،

مجموعه سه سفرنامه، از
رابی بنیامین تطیلی،
آنتونیو تنررو،
میکله ممبره،
از ویلم فلور
حسن جوادی
این کتاب مجموعه‌ای است از سه سفرنامه مهم و تاریخی که از قلم سیاحان اروپایی نوشته شده و دوران‌های گوناگونی از تاریخ ایران را دربر می‌گیرد. نخستین سفرنامه متعلق به رابی بنیامین تطیلی است که در قرن دوازدهم میلادی و هم‌زمان با حکومت سلطان سنجر سلجوقی نگاشته شده و به عنوان گزارشی بسیار ارزشمند از ایران و سرزمین‌های پیش از ایران شناخته می‌شود. این سیاح که از راه قسطنطنیه و آسیای صغیر عبور کرده و بتدریج مسیرش به طرف ایران و ماوراءالنهر باز می‌شود، وضعیت سیاسی، تجاری و اجتماعی یهودیان و دیگر اقوام را در نواحی گوناگون شرح می‌دهد؛ از خرابه‌های بابل در میان‌النهرین گرفته تا شهرهایی چون همدان، ری، شیراز و اصفهان، و حتی سخنی از سمرقند و خیوه نیز در میان است.

سفرنامه دوم از آنتونیو تنررو، سیاح پرتغالی، است که اوایل قرن شانزدهم (حدود ۱۵۲۳ میلادی) نگاشته شده است. او همراه هیأتی به ایران می‌آید و از طریق لار، شیراز، اصفهان، کاشان، قم و سلطانیه به تبریز می‌رسد. در این سفر، تنررو اطلاعاتی از ساختار قومی و زبانی مناطق مختلف ارائه می‌دهد و حکایاتی از رفتار شاه اسماعیل و دربارش را بازگو می‌کند. از جمله گزارش‌هایی درباره سفرهای شاه، شکار و حتی ذکر پرده‌هایی از خشونت‌ها و مراسم دربار. این سفرنامه به جهت انتقال تصویری از ترکیب اجتماعی و آداب آشنایان هر شهر، اهمیت ویژه‌ای دارد.

سفرنامه سوم از میکله ممبره، سیاح ونیزی است که در سال ۱۵۳۹ میلادی به دربار شاه طهماسب رسیده و نامه‌ای از حکومت ونیز به ایران می‌آورد. زبان ساده و دقیق او در شرح موقعیت سیاسی و اجتماعی دربار، چشم‌گیر است؛ از تشریفات دربار و نوع پذیرایی گرفته تا غذاها و مناسک درباری. ممبره به علت آنکه خود را به صورت تاجری یونانی معرفی کرده بود، با هراس از دستگیری توسط عثمانیان وارد خاک ایران می‌شود، اما در نهایت به خیر و خوشی او را به حضور شاه طهماسب راه می‌دهند و در دربار با درباریان ارتباط نزدیک برقرار می‌کند. گزارش‌های او از تبریز و آن که شامل جزئیات دقیق زندگی دربار، روابط دیپلماتیک و فضای اجتماعی است، برای محققان عصر صفوی منبعی ممتاز فراهم می‌سازد.

دو شرح الحاقی در این کتاب نیز به وضعیت سفرنامه‌های اروپایی مربوط به ایران اختصاص یافته‌اند. این دو فصل بخشی از تحقیقات مترجم بوده و بازتاب‌دهنده دید کلی او نسبت به ایران از دید سیاحان اروپایی تا آغاز دوره صفویه است. این تحلیل‌ها بر اهمیت تاریخی، جامعه‌شناختی و فرهنگی این سفرنامه‌ها تأکید دارند و تلاش می‌کنند به فهم بهتر زمینه‌ها و انگیزه‌های سفر سیاحان کمک کنند.

ترجمه‌ی این سفرنامه‌ها با نهایت دقت و همراه با نقشه‌ها و تصاویر رنگی ارائه شده‌اند. قطع کتاب در قطع وزیری و با جلد گالینگور، کیفیت چاپ و ارائه را ارتقا داده است. کتاب به بیش از 400صفحه می‌رسد و شامل بخش‌های مصور و نقشه‌هایی است که کمک می‌کنند خوانندگان با مکان‌های ذکر‌شده ارتباط بصری برقرار کنند.

کتاب با تأکید بر اصالت منابع و دقت در ترجمه، دریچه‌ای به سمت مشاهدات متفاوت اروپاییان درباره ایران می‌گشاید. خواننده با متن‌هایی روبه‌رو می‌شود که نگاه‌هایی خارجی، اما دقیق دارند؛ نگاهی که اغلب با فاصله فرهنگی همراه بوده اما به واسطه جزئیات دقیق، برای پژوهشگران معاصر بسیار مغتنم است. این سه منبع، نمایی از مناسبات بین‌المللی، تقابل امپراتوری‌ها، تحولات داخلی ایران و نیز زندگی روزمره مردمان در دوره‌های مختلف در اختیار می‌گذارند.

در مجموع، «سه‌ سفرنامه» مجموعه‌ای راهگشا برای کسانی است که به سفرنامه‌نگاری، تاریخ اجتماعی، تاریخ دیپلماتیک و مطالعات فرهنگی دوران سلجوقی و صفوی علاقه دارند. این اثر به‌واسطه شرح جامع مترجم شارح و کیفیت ارائه، یکی از مراجع مهم در حوزه تاریخ نگاری سفر اروپاییان به ایران محسوب می‌شود.

432