کتاب «واقعات اتفاقیه در روزگار» نوشتۀ محمدمهدی شریف کاشانی

کتاب «واقعات اتفاقیه در روزگار» نوشتۀ محمدمهدی شریف کاشانی یکی از مهم‌ترین منابع تاریخی دوران مشروطه در ایران است که در سه جلد تنظیم شده و به بررسی وقایع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از اواخر دورۀ ناصری تا اوایل مشروطیت می‌پردازد. این اثر به سبک تاریخ‌نگاری سنتی ایرانی، آمیخته با نثر روان و زبان روایی نوشته شده و از حیث محتوا، جزئیاتی ارزشمند و بعضاً نادر دربارۀ رخدادهای آن دوران را ثبت کرده است.

شریف کاشانی از جمله روحانیون فعال در نهضت مشروطه بود و به‌واسطۀ حضور مستقیم در بسیاری از رویدادها، روایت‌هایی دست اول از آنچه در محافل مذهبی، سیاسی و انقلابی می‌گذشت ارائه می‌دهد. کتاب او نوعی تاریخ‌نگاری مردمی است که نه از دیدگاه حکومت بلکه از منظر نیروهای انقلابی، علما، و مردم کوچه و بازار نوشته شده است. او از مشاهدات، مکاتبات، گفت‌وگوها و گزارش‌های شفاهی بهره گرفته و آن‌ها را با نثری شیوا نقل کرده است.

در این سه جلد، وقایعی چون قتل ناصرالدین‌شاه، سلطنت مظفرالدین‌شاه، امتیاز تنباکو، نهضت تحریم، جنبش مشروطه، به توپ بستن مجلس، تبعید علما، و درگیری‌های میان مشروطه‌خواهان و مستبدان با دقت آمده است. او نقش روحانیت، روشنفکران، و مردم را در این تحولات بررسی می‌کند و در مواردی، دیدگاه انتقادی خود را نیز صریح بیان می‌دارد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب، توجه به وقایع فرعی ولی مهم است؛ مثل گزارش‌های محلی، نقش بازار، حرکت‌های اعتراضی در شهرهای مختلف، و تضادهای درون‌گروهی مشروطه‌طلبان. برخی از جلدهای کتاب حاوی اسناد، نامه‌ها و نسخه‌هایی از خطابه‌ها و اعلامیه‌های دوره مشروطه است که بر ارزش تاریخی اثر می‌افزاید.

به طور کلی، واقعات اتفاقیه در روزگار را می‌توان یکی از منابع اصلی و غنی برای شناخت دقیق‌تر بافت سیاسی و اجتماعی ایران در اواخر قاجار دانست؛ اثری که هم از نظر سندیت و هم از نظر ادبی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ‌نگاری دوره مشروطه دارد.

۱۰۰۸