کتاب «منشآت فرهاد میرزا» اثر فرهاد میرزا معتمدالدوله،

کتاب «منشآت فرهاد میرزا» مجموعه‌ای ارزشمند از مکاتبات، نامه‌ها، و نوشته‌های رسمی و غیررسمی فرهاد میرزا معتمدالدوله، شاهزاده‌ای باسواد و روشنفکر از خاندان قاجار است که در طول دوران زندگی سیاسی و اداری خود در مناصب گوناگونی چون حکومت خراسان، فارس و دیگر ایالات ایران خدمت کرده است. این اثر به کوشش غلامرضا طباطبائی تصحیح و منتشر شده و شامل بخش‌هایی از زندگی فکری، سبک نوشتاری و نگاه سیاسی–اجتماعی این چهرۀ مهم دورۀ قاجار است.

فرهاد میرزا نه تنها سیاست‌مداری بانفوذ بود، بلکه از ادب‌دوستان و اهل قلم نیز به شمار می‌رفت. سبک نگارش او آمیخته‌ای از سجع و صنایع ادبی مرسوم در نثر قاجاری است، اما در عین حال از وضوح و صراحتی برخوردار است که آن را از نثر متکلف معاصرانش متمایز می‌کند. محتوای این نامه‌ها، گاه سیاسی و اداری، گاه شخصی و اخلاقی و گاه گزارش‌هایی از اوضاع کشور، روابط دربار، و امور روزمره‌اند.

تصحیح غلامرضا طباطبائی مبتنی بر نسخه‌های خطی معتبر بوده و با مقدمه‌ای جامع درباره جایگاه تاریخی و ادبی فرهاد میرزا همراه است. طباطبائی با دقت به اختلاف نسخ، حواشی و توضیح اصطلاحات مبهم پرداخته و مخاطب امروزی را در درک بهتر متن یاری می‌رساند.

اهمیت این اثر نه تنها در شناخت شخصیت فرهاد میرزا و سبک ادبی اوست، بلکه به پژوهشگر تاریخ قاجار نیز منبعی دست اول از اسناد و ذهنیت طبقۀ حاکم آن دوران ارائه می‌دهد. این کتاب همچنین گواهی است بر سنت نامه‌نگاری درباری و اداری در ایران قرن نوزدهم که از حیث زبان، محتوا و ساختار قابل تحلیل و بررسی است.

در مجموع، «منشآت فرهاد میرزا» از منظر تاریخی، ادبی و زبانی دارای ارزش ویژه‌ای است و تصحیح دقیق و عالمانه آن توسط غلامرضا طباطبائی آن را به منبعی ماندگار در حوزۀ مطالعات قاجاری تبدیل کرده است.