کتاب دماغ شاه نوشته محمد علی افراشته

کتاب «دماغ شاه» مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه طنز سیاسی و اجتماعی به قلم محمدعلی افراشته، روزنامه‌نگار، نویسنده و کاریکاتوریست مشهور دهۀ ۱۳۲۰ ایران است که به کوشش بهزاد موسایی گردآوری و منتشر شده است. این مجموعه، بخشی از میراث مطبوعاتی افراشته در قالب داستان‌های کوتاه طنزآمیز است که در فضای مطبوعات چپ‌گرای آن دوران، به‌ویژه در نشریاتی مانند چلنگر، نامه مردم و توفیق منتشر شده بودند.

افراشته در این داستان‌ها با زبانی ساده، صمیمی و طنزی گزنده، به نقد مفاسد سیاسی، فقر، بی‌عدالتی اجتماعی، دروغ‌گویی رجال سیاسی، و سلطه‌جویی دربار پهلوی می‌پردازد. عنوان کتاب یعنی «دماغ شاه» نیز نماد همین نگاه انتقادی و طنز است که با زبانی کنایی، وجه نمادینی از تمرکز قدرت، خودبزرگ‌بینی و خودکامگی را دست می‌اندازد.

افراشته نویسنده‌ای بود که هم با تصویر (کاریکاتور) و هم با واژه، مبارزه می‌کرد. قلم او صریح، کوبنده و در عین حال خنده‌آور است. او به‌ویژه در خلال داستان‌های این کتاب، مردم عادی کوچه و بازار، روشنفکران وابسته، سیاستمداران متظاهر و دستگاه‌های قدرت را در قالب شخصیت‌هایی طنزگونه ترسیم می‌کند. سبک روایی او تلفیقی از ادبیات شفاهی مردم، ضرب‌المثل‌ها، شوخی‌های کوچه‌بازاری و کنایه‌های اجتماعی است.

بهزاد موسایی با گردآوری این مجموعه، تلاش کرده است بخشی از آثار فراموش‌شدۀ افراشته را که در نشریات پراکنده بوده‌اند، یک‌جا عرضه کند. مقدمه و توضیحات گردآورنده نیز به درک بهتر فضای تاریخی و محتوای اجتماعی‌ـ‌سیاسی داستان‌ها کمک می‌کند.

داستان‌های کتاب، اگرچه مربوط به هفتاد سال پیش‌اند، اما همچنان طراوت خود را حفظ کرده‌اند و نقدهای‌شان از استبداد، فریب، نابرابری و ریاکاری، برای مخاطب امروزی نیز آشناست. کتاب «دماغ شاه» گنجینه‌ای است از طنز متعهد و اجتماعی که هم به کار پژوهشگران تاریخ مطبوعات و ادبیات می‌آید و هم برای عموم خوانندگان جذاب و سرگرم‌کننده است.