کتاب «تاریخ ایران: دورۀ قاجاریه» اثر رابرت گرنت واتسن،

کتاب «تاریخ ایران: دورۀ قاجاریه» اثر رابرت گرنت واتسن، دیپلمات انگلیسی و شرق‌شناس قرن نوزدهم، یکی از منابع مهم تاریخ‌نگاری غربی دربارۀ ایران قاجار است. این کتاب که با ترجمه‌ی عبدالوحید مازندرانی (با نام ع. وحید مازندرانی) به فارسی برگردانده شده، گزارشی دقیق و نسبتاً جامع از اوضاع سیاسی، نظامی و روابط بین‌الملل ایران در سدۀ نوزدهم ارائه می‌دهد. نویسنده که خود مدتی در ایران حضور داشته، اطلاعات خود را نه فقط از مشاهدات شخصی، بلکه از منابع دیپلماتیک، اسناد بریتانیایی و مکاتبات رسمی اخذ کرده است.

واتسن در این اثر از سلطنت آغا محمدخان قاجار شروع کرده و تا اواخر حکومت ناصرالدین‌شاه را پوشش می‌دهد. او نگاهی ویژه به رقابت‌های روسیه و بریتانیا در ایران دارد و تلاش می‌کند سیاست‌های این دو قدرت استعماری را تحلیل کند. وقایعی چون جنگ‌های ایران و روس، قراردادهای گلستان و ترکمانچای، ماجرای هرات، شورش‌های داخلی، و اصلاحات نیم‌بند قاجاری مورد بحث قرار می‌گیرد.

ترجمۀ مازندرانی سلیس و دقیق است و از لحاظ تاریخی ارزش بالایی دارد، چرا که این اثر جزو معدود نوشته‌های بیگانگان است که با نگاهی آمیخته به تحلیل سیاسی و مشاهدات میدانی به ایران می‌نگرد. با این حال، نباید فراموش کرد که نویسنده گاه با سوگیری استعماری و نگاه غرب‌محور به موضوعات پرداخته است؛ از جمله قضاوت‌های او درباره ساختار اجتماعی ایران یا توانایی حاکمان قاجار.

این کتاب منبعی ارزشمند برای پژوهشگران تاریخ قاجار، روابط ایران و اروپا، و تحولات سیاسی قرن نوزدهم به‌شمار می‌آید و همچنان در محافل دانشگاهی و پژوهشی مورد ارجاع قرار می‌گیرد.
451