حتم کتاب «کشف تلبیس یا دورویی و نیرنگ انگلیس از روی اسناد محرمانۀ انگلیسی در باب ایران» نوشته شده از روزنامه کاوه

حتم کتاب «کشف تلبیس یا دورویی و نیرنگ انگلیس از روی اسناد محرمانۀ انگلیسی در باب ایران»

باز نوشته شده از روزنامه کاوه

کتاب کشف تلبیس یا دورویی و نیرنگ انگلیس اثری است تاریخی، انتقادی و افشاگرانه که در دوران مشروطه یا اندکی پس از آن به نگارش درآمده و هدفش آشکار ساختن سیاست‌های استعماری و پنهان دولت بریتانیا در قبال ایران است. این اثر، چنان‌که از عنوانش پیداست، بر پایهٔ مجموعه‌ای از اسناد و مکاتبات دیپلماتیک محرمانهٔ انگلیسی نگاشته شده و نویسنده کوشیده است با تکیه بر مدارک موجود، چهرۀ واقعی سیاست انگلیس در ایران را افشا کند.

نویسنده در مقدمهٔ کتاب، با بیانی پرشور و گاه طنزآمیز، به نقش فریبکارانهٔ قدرت‌های خارجی در تضعیف استقلال ایران اشاره می‌کند و سپس نمونه‌هایی از دخالت‌های مستقیم و غیرمستقیم مأموران بریتانیا را در امور سیاسی، اقتصادی و مذهبی کشور برمی‌شمارد. از جمله موضوعاتی که در کتاب به تفصیل بررسی می‌شود، نفوذ در دربار قاجار، تحریک برخی رجال سیاسی برای بر هم زدن وحدت ملی، و نیز تأسیس و حمایت از شبکه‌های جاسوسی و تبلیغاتی در داخل کشور است.

در بخش‌های میانی اثر، نویسنده با استناد به گزارش‌ها و تلگراف‌های مأموران انگلیسی در تهران، بوشهر، کرمانشاه و بغداد، نشان می‌دهد که چگونه سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» به صورت منظم و حساب‌شده در ایران پیاده می‌شده است. وی ضمن تحلیل دقیق زبان دیپلماتیک این اسناد، نشان می‌دهد که پشت ظاهر مؤدبانهٔ گزارش‌ها، نگاهی تحقیرآمیز نسبت به ملت ایران پنهان است.

کتاب از نظر تاریخی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا اسناد مندرج در آن بخشی از آرشیو وزارت خارجهٔ بریتانیا بوده که در سال‌های پس از جنگ جهانی اول در دسترس برخی پژوهشگران و روزنامه‌نگاران قرار گرفته است. نسخهٔ اصلی این اثر ابتدا در روزنامۀ کاو منتشر شد و سپس در قالب کتابی افست و بازنشر گردید تا در اختیار عموم قرار گیرد. به همین سبب، لحن و ساختار متن آمیزه‌ای از نثر روزنامه‌نگارانه و تحلیل تاریخی دارد.

از نظر فکری، کتاب برآمده از موج آگاهی ملی در ایران است؛ موجی که در پی انقلاب مشروطه پدید آمد و به افشای دخالت بیگانگان، به‌ویژه انگلیس و روس، در امور داخلی کشور انجامید. نویسنده با زبانی تند و گاه خطابی، خواننده را به بیداری، اتحاد و دفاع از استقلال می‌خواند و نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌های استعماری توانسته‌اند از ضعف حکومت، ناآگاهی مردم و اختلافات مذهبی برای پیشبرد مقاصد خود بهره ببرند.

در پایان، کتاب به نوعی بیانیۀ سیاسی و اخلاقی تبدیل می‌شود: هشدار به آیندگان که فریب لبخند دیپلماتیک قدرت‌های خارجی را نخورند و از تاریخ عبرت گیرند. کشف تلبیس یا دورویی و نیرنگ انگلیس نه فقط سندی تاریخی، بلکه آیینه‌ای از روحیۀ ضد‌استعماری و استقلال‌طلبانۀ ایرانیان در آغاز قرن بیستم است.
۲۲۰