کتاب «دایرةالمعارف شیطان» نوشته‌ی آمبروز بیرس

کتاب «دایرةالمعارف شیطان» نوشته‌ی آمبروز بیرس با ترجمه‌ی دقیق و خواندنی مهشید میرمعزی، اثری کلاسیک در ژانر طنز سیاه و نقد اجتماعی است که به شکل یک فرهنگ‌نامه (واژه‌نامه) نگاشته شده اما بر خلاف دایرة‌المعارف‌های مرسوم، هدفش آموزش یا آگاهی‌رسانی صرف نیست، بلکه بیشتر افشای ریاکاری، نادانی، خشونت و بی‌معنایی در مفاهیم جاافتاده‌ی زندگی انسانی است. بیرس با نگاهی بدبینانه، گزنده، و در عین حال هوشمندانه، مفاهیمی چون دین، سیاست، عشق، وطن‌پرستی، ازدواج، قانون، آزادی، جنگ، حقیقت، عدالت و حتی خدا را زیر ذره‌بین می‌برد و تعریف‌هایی متفاوت و تکان‌دهنده از آن‌ها ارائه می‌دهد.
این اثر که نگارش آن از دهه‌ی ۱۸۸۰ آغاز شد و در نهایت به صورت کامل در سال ۱۹۰۶ منتشر شد، نتیجه‌ی سال‌ها فعالیت روزنامه‌نگارانه و نگاه تیزبین بیرس به جامعه‌ی آمریکا، به‌ویژه پس از تجربه‌ی سهمگین جنگ داخلی این کشور است. او در این کتاب، ارزش‌های پذیرفته‌شده‌ی جامعه‌ی مدرن را به سخره می‌گیرد و باورهای عمومی را با زبان طنز، به ستیز می‌کشد.
برای نمونه، بیرس عشق را این‌گونه تعریف می‌کند:
حالت موقت و جنون‌آمیز روان که با ازدواج درمان می‌شود.
یا ارتش را:
ابزاری برای کشتار دیگر انسان‌ها به دستور کسانی که خود در پناهگاه امن نشسته‌اند.
این تعاریف، در عین طنز، نوعی هشدار و زنگ خطر برای انسان امروزی است که در دنیایی پر از دروغ‌های خوش‌آب‌ورنگ و ایدئولوژی‌های خطرناک زندگی می‌کند. بیرس در حقیقت با زیر سؤال بردن بنیان‌های فکری و اخلاقی جامعه، مخاطب را به تفکر و تردید وا‌می‌دارد.
مهشید میرمعزی، مترجم این اثر، توانسته است به‌خوبی لحن تند، پیچیده و چندلایه‌ی بیرس را به فارسی منتقل کند. ترجمه‌اش نه‌تنها واژگان و سبک را حفظ کرده، بلکه بار معنایی و کنایی جملات را نیز با دقت بازآفرینی کرده است. او در مقدمه‌ی خود توضیحاتی در مورد بستر تاریخی اثر و شخصیت آمبروز بیرس ارائه می‌دهد که به درک بهتر کتاب کمک می‌کند.
از آن‌جا که هر مدخل این کتاب، مستقل از دیگری و کوتاه است، می‌توان آن را ورق‌زد و بی‌نظم خاصی مطالعه کرد. این ویژگی، «دایرةالمعارف شیطان» را به کتابی مناسب برای تأمل‌های پراکنده‌ی روزانه بدل می‌کند، اثری که می‌توان بارها و بارها به آن رجوع کرد و هر بار با درکی تازه‌تر روبه‌رو شد.
در مجموع، «دایرةالمعارف شیطان» شاهکاری است در نقد فرهنگ و قدرت، که ذهن خواننده را به چالش می‌کشد و نگاه او را نسبت به مفاهیمی که عموماً بدیهی می‌انگاریم، دگرگون می‌کند. برای کسانی که به آثار طعنه‌آمیز، فلسفی و تلخ علاقه‌مندند، این کتاب اثری کم‌نظیر و ماندگار به‌شمار می‌آید.