روزنامه سفر خراسان

کتاب روزنامه سفر خراسان نوشته علینقی حکیم الممالک

روزنامه سفر خراسان  کتاب های علینقی حکیم خراسانی

ناصر الدین شاه قاجار دوبار به خراسان سفر کرد یکبار در سال 1286 و یکبار در سال 1300.شرح سفر اول به انشاء و تحریر علینقی خان حکیم الممالک به خط علی اصغر در کارخانه آقا میر باقر طهرانی در 485 صفحه با چند تصویر کار میرزا بزرگ غفاری به چاپ سنگی به چاپرسیده است و چون از حیث مطالب عصری و اطلاعات جغرافیایی و تاریخی و شناخت احوال رجال آن دوره واجد اهمیت است به چاپ لوحی آن در این سلسله مبادرت شد فهرست اعلام این سفرنامه به اهتمام اقای بهاء الدین علمی انواری تهیه شد

با بررسي اتفاقات و تحولات تاريخي نسل هاي پيشين مي توان فهميد کدام موضوعات باعث پيشرفت يک ملت و چه عواملي موجب انحطاط آن مي شود. غور در احوال گذشتگان طبعا مايه آگاهي و کشف دلايل عقب ماندگي و ترقي فرهنگي کشور خواهد شد. علاوه بر محققان، مردم نيز علاقه مندند که از زندگي حاکمان نسل هاي گذشته خبري به دست بياورند؛ زيرا حقيقتا گمان مي کنند ميان وضع زندگي آنان و اوضاع مملکت داري در گذشته رابطه اي تنگاتنگ وجود دارد. براي پي بردن به واقعيت زندگي گذشتگان، چه منبعي موثق تر از اسناد آن زمان مي باشد؛ به ويژه اسنادي که با دست خط خود حاکمان نوشته شده باشد.[1] ناصرالدين شاه قاجار که پادشاهي شکارچي، عاشق سيروسفر و گشت وگذار بود و بيش از نيم قرن بر مقدرات ايران حکمروايي کرده است، شخصا به نگارش خاطرات خويش دست يازيده است.[2] وي سه­ بار در سال هاي 1290، 1295 و 1306 ه­.ق. به فرنگستان رفت و سفرنامه هاي خود را از لحظه حرکت از تهران و گاهي چند روز قبل از حرکت تا زمان برگشت به تهران به رشته تحرير درآورد. خاطرات وي در سفر اول و دوم به خط خودش و در سفر سوم به تقرير وي و خط همراهانش از قبيل دختر خوش خط او فخرالدوله، البته تا مرز ارس، غلامحسين خان امي خلوت، ابوالقاسم خان ناصرالملک، ابوالحسن خان فخرالملک و غيره نوشته شده است. او همچنين پيش از سفر به فرنگ در سال 1287 به عتبات عاليات سفر کرد و سفرنامه آن را به يادگار گذاشت. وي افزون بر سفرهاي خارج از کشور، در داخل نيز هيچ گاه آرام و قرار نداشت و با اردويي به نام اردوي همايوني به سفرهاي دور و نزديک مي رفت و خاطرات سفر را با نثري ساده و روان به رشته تحرير درمي آورد. سفرهاي مهم ناصرالدين شاه در داخل کشور عبارتند از: دو سفر به خراسان در سال هاي 1283 (در يادداشت اول کتاب سفرنامه خراسان، انتشارات فرهنگ ايران زمين، 1354، سفر اول به خراسان 1286 ذکر شده است. روزنامه اخبار اين سفر، به تحرير علي نقي خان حکيم الممالک انشا و به خط علي اصغر در کارخانه آقاميرباقر طهراني در 485 صفحه و چند تصوير کار ميرزابزرگ غفاري به چاپ سنگي رسيده است.) [3] و 1300 هـ.ق. (در اين سفر ميرزاابراهيم آقا آبدار امين السلطان در راه وفات مي کند؛ شرح اين سفر که به تحرير خود شاه است، توسط محمد حسن خان اعتماد السلطنه به سال 1306 به صورت چاپ سنگي و خط خوش در دارالطباعه خاصه دولتي انتشار يافته و تجديد طبع آن به صورت لوحي (افست) در سال 1354 توسط انتشارات فرهنگ ايران زمين زير نظر استاد ايرج افشار در اختيار علاقه مندان قرار گرفته است. تصاوير اين سفرنامه اثر ابوتراب نقاش مشهور عصر ناصري است و يادگاري است ارجمند از شيوه اي که در عده اي از کارهاي چاپي آن روزگار مرسوم و مطلوب بوده است. اين سفرنامه هم از حيث اطلاعات تاريخي مربوط به دربار ناصري و آداب عصر او و هم از جهت جغرافيايي واجد فوايد است و به همين ملاحظه در سلسله کتاب هاي عکسي و لوحي چاپ شده است) [4]؛ دو سفر به گيلان در سال هاي 1286 و 1304 هـ.ق. که سفر دومي را تا قزوين ادامه داده و به علت برف و کولاک شديد ناتمام گذاشته و به تهران بازگشت؛ سفر به مازندران در سال 1292 هـ.ق. و سفر به عراق عجم (ولايات مرکزي ايران) در سال 1309 هـ.ق. علاوه بر سفرهاي بلندمدت، پيوسته به خصوص در فصل تابستان به مناطق خوش آب و هواي نزديک تهران مانند فيروزکوه، شهرستانک، دوشان تپه، جاجرود، کن و سولقان، آهار، شکراب و امثالهم به گشت وگذار مي پرداخت و شب و روز را در کوه و صحرا به سر مي برد و در اين مورد نيز متناوبا به درج خاطرات خود مي پرداخت. افزون بر موارد مذکور در فوق که مربوط به سفرنامه هاي منتشرشده وي است سفرهاي ديگري به اقصي نقاط کشور داشته است که يا در اوايل پادشاهي او بوده و خاطرات خود را ننوشته يا منتشر نشده است. ايشان به ظاهر هفت سفر نيز به قم داشته است که چهار بار آن در خلال سفرهاي ديگر و سه بار فقط براي سفر به قم بوده است.[5] نهايتا ليست سفرنامه هاي نوشته شده توسط ناصرالدين شاه به ترتيب تاريخي ارائه مي شود: سال 1283 هـ.ق: سفر اول خراسان که شش ماه به طول انجاميد. سال 1286 هـ.ق: سفر گيلان که دو ماه به طول انجاميد. سال 1287 هـ.ق: سفر عتبات که پنج ماه و اندي طول کشيد. سال 1290 هـ.ق: سفر اول اروپا به اصرار ميرزاحسين خان سپهسالار اعظم و صدراعظم وقت که پنج ماه و نه روز طول کشيد. سال 1295 هـ.ق: سفر دوم اروپا که چهار ماه و نه روز به طول انجاميد و از سوغات اين سفر مي توان از تشکيل قزاق خانه، آوردن چراغ برق و گاز نام برد. سال 1300 هـ.ق: سفر دوم خراسان که چهار ماه و چند روز به طول انجاميد. سال 1304 هـ.ق: چمن سلطانيه سفر نيمه تمام گيلان که تا قزوين رفته به خاطر سرما و برف زياد ناچار به مراجعت شد. سال 1306 هـ.ق: سفر سوم به اروپا به خاطر عزيزالسلطان (مليجک سوم) که شش ماه و دوازده روز به طول انجاميد.[6] پي نوشت: [1] فاطمه قاضي ها، سفرهاي ناصرالدين شاه به قم، پيشگفتار به قلم کيانوش کياني هفت لنگ، (تهران: انتشارات سازمان اسناد ملي ايران، 1381)، ص. 13. [2] همان ،ص14. [3] ناصرالدين شاه قاجار، سفرنامه خراسان، (تهران: انتشارات فرهنگ ايران زمين، 1354)، يادداشت. [4] همان. [5] فاطمه قاضي ها، سفرهاي ناصرالدين شاه به قم، مقدمه، (تهران: انتشارات سازمان اسناد ملي ايران، 1381)، ص 16و17. [6] ناصرالدين شاه قاجار، سفرنامه دوم خراسان، (تهران: انتشارات کاوش، 1363)، مقدمه.برای خرید روزنامه سفر خراسان با ما تماس بگیرید