کتاب حماسه در رمز و راز اثر محمد مختاری

اثری پژوهشی و تحلیلی دربارۀ ماهیت، کارکرد و تحول مفهوم حماسه در فرهنگ ایرانی است. مختاری در این کتاب تلاش می‌کند نشان دهد که حماسه تنها یک نوع ادبی یا روایی نیست، بلکه شکلی از بیان فرهنگی-اجتماعی ملت‌هاست که ریشه در ساختارهای اسطوره‌ای، دینی و تاریخی دارد. او حماسه را به عنوان جلوه‌ای از وجدان جمعی یک ملت بررسی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه این بیان در قالب روایت‌های قهرمانی، تاریخ‌ساز و اسطوره‌پرداز شکل می‌گیرد.

محمد مختاری با نگاهی تطبیقی و تحلیلی، حماسه‌های ایران (به‌ویژه شاهنامه فردوسی) را با دیگر نمونه‌های جهانی مقایسه می‌کند و آن را در بستر تحولات اجتماعی و تاریخی ملت‌ها تحلیل می‌کند. او نشان می‌دهد که حماسه در لحظاتی از تاریخ یک ملت سر برمی‌آورد که هویت ملی و فرهنگی در خطر است یا نیاز به بازتعریف دارد. از نظر مختاری، حماسه‌ها اغلب پاسخی خلاقانه به بحران‌های جمعی هستند، نه صرفاً نقل دلاوری‌ها.

او در این اثر، حماسه را به دو لایه تقسیم می‌کند: یکی ساختار روایی و زبان آن، و دیگری محتوای اجتماعی-تاریخی آن. به باور او، زبان حماسی نه‌تنها وسیلۀ روایت‌گری است بلکه خود حامل اندیشه‌ای است که به ملت‌سازی کمک می‌کند. او همچنین با تحلیل رمز و رازهای حماسه، از جمله نمادها، اسطوره‌ها، کهن‌الگوها و مفاهیم مانند “قهرمان”، “سرنوشت”، “نبرد خیر و شر”، به خواننده نشان می‌دهد که چگونه این مفاهیم در طول تاریخ ایران بازتولید شده‌اند.

مختاری بر این نکته تأکید دارد که فهم حماسه در گروی درک فرهنگ زیربنایی و ناخودآگاه جمعی هر ملت است. او با بهره‌گیری از نظریه‌های انسان‌شناختی، اسطوره‌شناسی و زبان‌شناسی، اثری چندلایه و تأمل‌برانگیز خلق کرده که نه‌فقط به ادبیات بلکه به فلسفۀ فرهنگ و هویت ملی نیز می‌پردازد.

کتاب «حماسه در رمز و راز ملی» نه‌تنها برای علاقه‌مندان به ادبیات حماسی، بلکه برای پژوهشگران فرهنگ، تاریخ، و علوم اجتماعی نیز اثری ارزشمند و روشنگر است. این کتاب بخشی از تلاش گستردۀ محمد مختاری در بازاندیشی بنیان‌های فرهنگ ایرانی و تحلیل پویای ادبیات و هویت در دوران معاصر است.

379