کتاب «انوار جلیه» اثر ملاعبدالله زنوزی

کتاب «انوار جلیه» اثر مهم حکیم و فیلسوف برجسته قرن سیزدهم هجری، ملاعبدالله زنوزی، از جمله آثار شاخص در سنت حکمت اسلامی، به‌ویژه در مکتب فلسفی صدرایی است. این کتاب که نام کامل آن «انوار جلیه در شرح حکمت الهیه» است، یکی از مهم‌ترین شروح و بسط‌های فلسفۀ ملاصدرا (صدرالدین شیرازی) محسوب می‌شود که در آن ملاعبدالله زنوزی، با دقتی مثال‌زدنی، به تبیین مفاهیم بنیادین فلسفه صدرایی و اصول حکمت متعالیه می‌پردازد.

زنوزی که شاگرد میرزای قمی و استاد بزرگانی چون ملاعلی نوری و حاجی سبزواری بود، از جمله چهره‌هایی به شمار می‌رود که در دوره قاجار فلسفه اسلامی را در حوزه‌های علمیه ایران زنده نگه داشت. در انوار جلیه، او با بهره‌گیری از دقت‌های کلامی و قدرت تحلیل فلسفی، بسیاری از مباحث بنیادین هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، علم‌النفس و الهیات را بررسی کرده است.

سبک زنوزی در این اثر بسیار دقیق، تحلیلی و استدلالی است. او مفاهیمی چون وجود و ماهیت، وحدت وجود، بساطت نفس، تجرد روح، حقیقت علم، و ارتباط علم و وجود را با نگاه صدرایی بررسی می‌کند و در مواردی نیز با دیدگاه‌های ابن‌سینا، سهروردی، و متکلمان اسلامی وارد گفت‌وگو و نقد می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این اثر، هماهنگی میان مبانی فلسفی و آموزه‌های عرفانی است؛ زنوزی در این کتاب نشان می‌دهد که چگونه حکمت و عرفان می‌توانند در بستر فلسفۀ اسلامی با یکدیگر هم‌سخن شوند.

از حیث ساختار، کتاب شامل چندین بخش است که هر یک به موضوعی خاص در فلسفه می‌پردازد. زبان آن فنی، اصطلاحی و متناسب با ادبیات حوزوی است. همین امر موجب شده تا فهم دقیق مطالب برای خوانندگان عمومی دشوار باشد و بیشتر طلاب و پژوهشگران فلسفه اسلامی به سراغ آن بروند. با این حال، تأثیر این کتاب بر جریان فلسفه در ایران بی‌چون‌وچرا است.

انوار جلیه نه تنها اثری در تبیین حکمت متعالیه است، بلکه گامی بلند در جهت پویایی فلسفۀ اسلامی در دورانی است که این سنت با چالش‌های مدرنیته مواجه بود. زنوزی با این اثر، نشان داد که چگونه می‌توان در عین وفاداری به سنت، به بازاندیشی فلسفی نیز پرداخت. از این جهت، کتاب او همچنان مورد توجه پژوهشگران حکمت اسلامی، مخصوصاً در حوزه‌های قم، اصفهان، و مشهد است.

در نهایت، کتاب انوار جلیه میراثی مهم از فلسفه اسلامی است که نمایانگر ژرفای تفکر سنتی در قرن سیزدهم هجری و قدرت نظری حکمای آن دوران به شمار می‌رود. این اثر در کنار آثاری چون اسفار اربعه و شرح منظومه، ستون‌های فلسفه متعالیه را در دوره پساصفوی تقویت و گسترش بخشید.

۴۴۴