کتاب شاهنامه کلاله خاور

شاهنامه کلاله خاور

کتاب های کلاله خاور محمد رمضانی

در سال 1313 به مناسبت هزاره فردوسي، چندين شاهنامه کامل و گزيده در ايران انتشار يافت. نخستين چاپ سربي شاهنامه، به همّت محمّد رمضانی صاحب کلاله خاور در سال 1312 شمسي به چاپ رسيد و مقارن جشن هزاره فردوسي منتشر شد. اين چاپ که در قطع کوچک و در پنج مجلد انتشار يافت، داراي مقدمه اي کوتاه به قلم غلام رضا رشيد ياسمي است. طبق عبارت سرآغاز کتاب، متن اين شاهنامه حاصل مقابله چاپ‌هاي ماکان، مول، فولرس، دو چاپ سنگي حاجي عبدالصّمد و اوليا سميع شيرازي و يک نسخه خطّي است.

محمد رمضانی عشق به كتاب را از پدر به ارث برده بود، از كودكي با كتاب آشنا بود، و عشق و علاقه شديدي به كتاب داشت. تحصيلات خود را در مدرسه سلطاني و مدرسه سياسي گذراند و از محضر استاداني چون ذكاءالملك، اقبال، ميرزا طاهر، فروزانفر، پورداود، و ديگران كسب فيض و معرفت كرد (5: 53). پس از اتمام دوره ابتدايي در مدرسه سلطاني، مدير آن مدرسه كتابخانه آنجا را در اختيار رمضاني گذاشت. وي بعد از گذراندن دوران مدرسه، در سال 1339 ق. قرائتخانه‌اي را با نام قرائتخانه اتفاق تأسيس كرد كه به روي عموم باز بود و، در آن، كتابخواني رواج داشت (6: 773-774؛ 8: ج 2، ص 751). رمضاني در سال 1302 ش. مجله‌اي را به نام تجارت منتشر كرد (8: ج 2، ص 751). در اين سال‌ها او شاگرد مدرسه سياسي بود و اين مقارن با سفر پدرش به اروپا بود. وي پولي را از دوستي قرض كرد و با اين سرمايه يك كتابفروشي راه انداخت و ضمن كار كتابفروشي، شب‌ها نيز به روزنامه‌هاي شفق سرخ و كوشش مي‌رفت و مطالب آنها را تصحيح مي‌كرد تا براي تهيه كتاب و تأمين مخارج كتابفروشي و رونق بخشيدن به آن، سرمايه‌اي فراهم كند. رفته رفته كارش بهتر شد و در سال 1308 ش. اسم كتابخانه را “كلاله خاور” گذاشت و با همتي والا شروع به چاپ و نشر كتاب كرد (6: 774). رمضاني، به‌جز كار طبع و نشر كتاب، در امر انتشار نشريه نيز فعال بود. مجله شرق كه در واقع نخستين نشريه‌اي است كه آن را مؤسسه‌اي انتشاراتي منتشر ساخته است (2: 388)، به همت و مديريت وي در 1343 ق./ 1303 ش. تأسيس شد (8: ج 2، ص 755). هدف از تأسيس آن در نخستين شماره، اين‌گونه ذكر گرديده است: “مجله شرق براي اين تأسيس و منتشر مي‌شود كه مطبوعات ايران به يك مجله علمي و ادبي و فلسفي مزيّن باشد. مؤسسان و نويسندگان آن مي‌خواهند و تصميم دارند به‌قدري كه محيط علمي و ادبي و مادي طهران اجازه مي‌دهد يك مجله خوبي كه حاوي اطلاعات عميقه و معلومات جديده و قديمه باشد نشر دهند و به تنوير اذهان هموطنان خود كمك نمايند …” (4: 755). مديران اين مجله به‌ترتيب علي دشتي (يك شماره در 1303)، نصرالله فلسفي (يك شماره در 1305)، و سعيد نفيسي* (12 شماره در 1309-1310) بودند (3: 214؛ 8: ج 2، ص 755-759). در اثناي اين فعاليت‌ها، رمضاني در سال 1306 ش. به‌منظور گسترش فرهنگ كتابخواني در كشور جزوه‌هايي را به نام افسانه به‌منظور نشر ادبيات و هنر خلاق زمان منتشر كرد كه تا سال 1311 ش. سه دوره از آن منتشر گرديد (5: 54؛ 8: ج 2، ص 759). در همان سال، نشريه كتاب را نيز كه نخستين فهرست ادواري چاپي و نشريه كتابشناسي به‌شيوه امروزي در ايران است (7: 3)، به مديريت خود در تهران منتشر كرد (8: ج 2، ص 761). محمد رمضاني نخستين كتابفروشي است كه به اهميت مطبوعات ادواري قديم و جاري و گردآوري دوره‌هاي آنها به مفهوم امروزي پي‌برد و، با سختي بسيار، ساعت‌ها وقت خود را صرف اين امور كرد. نفايس بعضي از كتابخانه‌هاي بزرگ و از جمله كتابخانه مركزي و مركز اسناد دانشگاه تهران از مجموعه او به آنجا انتقال يافته است (8: ج 2، ص 765). رمضاني در دوره سوم فعاليت اتحاديه ناشران و كتابفروشان تهران نيز به سمت رئيس آن اتحاديه انتخاب شد. بنا به گفته خودش، وي براي نخستين بار در ايران شروع به چاپ داستان‌هاي كوتاه در صفحات كم كرد. از صادق هدايت، بزرگ علوي، مسعود فرزاد، و حتي نيمايوشيج نيز آثاري به چاپ رساند (6: 775). دوام نُه‌ساله كلاله خاور، نشر بيش از هفتصد جلد كتاب را موجب گرديد كه نخستين آنها كتاب مجموعه اقتصاد به قلم صادق رضازاده شفق بوده است (6: 774؛ 8: ج 2، ص 754). كتابخانه يا مؤسسه‌اي را نمي‌توان يافت كه در طي اين مدت لااقل ثلث تعداد كتاب‌هاي مؤسسه خاور را به طبع رسانيده باشد (8: ج 2، ص 754). نخستين فهرست صحيح و مدون نيز به همت وي در سال 1311 ش. جمع‌آوري و طبع گرديده است (5: 54). رمضاني حدود نيم قرن از عمر شصت‌وسه ساله خود را وقف انتشار بيش از پانصد و پنجاه عنوان كتاب ارزنده، اداره قرائتخانه، مجموعه‌سازي براي كتابخانه‌ها، و انتشار نشريه كرد و سرانجام در تير 1346 ش. دار فاني را وداع گفت (7: 2). استاداني چون علي‌اكبر دهخدا، محمدتقي بهار (ملك الشعرا)، رشيد ياسمي، و ديگران او را “مرجع محققان” و “مشوق مؤلفان” نام نهاده‌اند. حتي نقل است كه وقتي عباس مسعودي اراده به تأسيس مؤسسه مطبوعاتي اطلاعات كرد، فقط با يك نفر مشورت كرد و او محمد رمضاني بود (7: 2؛ 8: ج 2، ص 752). وي، در سال‌هاي پايان عمر، قصد داشت تا كليه كتاب‌هاي كتابخانه ارزشمند خود را كه بيش از چهل هزار عنوان كتاب نفيس را شامل مي‌شد، به شهر قم برده و در آنجا وقف كند تا پايه كتابخانه‌اي بزرگ نهاده شود (6: 779)، ولي اجل مهلتش نداد و موفق به اين امر نگرديد؛ با اين همه، برادرش ابراهيم رمضاني به همراه پسرش محسن رمضاني، طبق وصيّت وي، كتاب‌ها را به كتابخانه آستان حضرت معصومه (مسجد اعظم قم) سپردند تا خواسته وي برآورده گردد.برای خرید کتاب شاهنامه کلاله خاور در خدمتیم